powrót

6 maja 2020r.

adw. Michał Chodorek

Odpowiedź skonsultowana z konstytucjonalistą, prof. Ryszardem Piotrowskim

Czy ratyfikowana umowa międzynarodowa
może stać wyżej od Konstytucji?

Czy ratyfikowana umowa międzynarodowa może stać wyżej od Konstytucji, co znaczy czy wyroki TSUE są ostateczne czy też podlegają ocenie przez Trybunał Konstytucyjny przy kolizji przepisów?

Pan Andrzej Filipowicz Dyskusja dot. art. 91

Sprawa nie jest taka prosta

Zgodnie z Konstytucją hierarchia aktów prawnych wygląda następująco: Konstytucja, umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie, ustawy, pozostałe umowy międzynarodowe, akty wykonawcze do ustaw. Umowa międzynarodowa, nawet ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie, nie może więc stać wyżej od Konstytucji w hierarchii źródeł prawa.
Ale sprawa stosunku prawa Unii Europejskiej do Konstytucji nie jest taka prosta. Kwestią tą zajmował się już Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniach z dnia 11 maja 2005, sygn. akt K 18/04, oraz z dnia 25 listopada 2010, sygn. akt. K 32/09 – badających zgodność z Konstytucją traktatu akcesyjnego i Traktatu z Lizbony. Po pierwsze, TK wskazał, że prawo unijne nie stoi ponad Konstytucją, ale rozstrzygnięcie ewentualnego konfliktu między nimi wymaga pozytywnych działań – zmiany Konstytucji albo doprowadzenia do zmiany prawa UE (lub w ostateczności wystąpienia z UE).

Kiedy TSUE może orzekać

Z dokładnie taką sytuacją mieliśmy do czynienia w przypadku europejskiego nakazu aresztowania (ENA). 27 kwietnia 2005 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy kodeksu postępowania karnego, implementujące unijne regulacje dot. ENA, są niezgodne z art. 55 ust. 1 Konstytucji. W następstwie tego wyroku TK uchwalono zmianę art. 55 Konstytucji, który obecnie pozwala na ekstradycję w sytuacjach określonych w art. 55 ust. 2 i 3 Konstytucji. Ale co równie istotne, TK orzekł, że prawo unijne (traktatu akcesyjny i Traktat z Lizbony) są zgodne z Konstytucją.
W związku z powyższym, na podstawie prawa unijnego TSUE może orzekać we wszystkich sprawach, w których uprawnienia przyznaje mu prawo unijne. W szczególności, na podstawie art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, TSUE może orzekać (w tzw. trybie prejudycjalnym, czyli na pytanie sądu krajowego, który rozpoznaje sprawę, dla rozstrzygnięcia której niezbędne jest uzyskanie odpowiedzi na takie pytanie): a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; Jeżeli TSUE orzeknie, że przepisy prawa UE należy interpretować w taki sposób, że nie pozwalają one na stosowanie określonego rozwiązania prawnego w prawie krajowym państwa członkowskiego UE, to te przepisy prawa krajowego nie mogą być stosowane – przez żadne organy tego państwa (sądy, organy administracji, itd.).

TK nie może weryfikować orzeczeń innych sądów i trybunałów

Po drugie, TSUE może orzekać o naruszeniu przez państwo członkowskie UE zobowiązań, jakie na nim ciążą na mocy traktatów unijnych (na wniosek Komisji Europejskiej albo innego państwa członkowskiego UE). Jeśli TSUE orzeknie, że państwo członkowskie UE uchybiło swoim zobowiązaniom traktatowym, państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku TSUE. Jeżeli TSUE stwierdza, że państwo członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć karę pieniężną. Wszystkie powyższe wyroki TSUE są ostateczne. Polski TK nie może badać ich zgodności z prawem. TK nie może weryfikować orzeczeń innych sądów i trybunałów. W zakresie jego kompetencji leży tylko orzekanie w sprawach:
  • 1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
  • 2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
  • 3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
  • 4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
  • 5) skargi konstytucyjnej (o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji).