SPÓR KOMPETENCYJNY

Pojęcie to pojawia się w art. 166 ust. 3 oraz art. 189 Konstytucji RP. Spór kompetencyjny występuje, kiedy co najmniej dwa organy mają rozbieżne stanowiska w zakresie swej kompetencji do rozstrzygnięcia określonej sprawy lub wykonania konkretnego zadania. Nie chodzi zatem o spór w odniesieniu do stanu prawnego czy faktycznego danej sprawy, lecz wyłącznie problem umocowania konkretnej instytucji do zajęcia się nią¹. Konflikt taki może przybrać postać pozytywną albo negatywną. Spór pozytywny jest sytuacją, w której obydwa organy uważają się za właściwe w danej sprawie lub już ją niezależnie rozpoznały. Spór negatywny występuje z kolei wtedy, gdy żaden z nich nie uważa się za właściwy.

Obowiązująca Konstytucja RP wyróżnia dwa rodzaje sporów kompetencyjnych: pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189) oraz pomiędzy organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej (art. 166 ust. 3).

Spory pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa są rozstrzygane przez Trybunał Konstytucyjny (art. 189) – na wniosek, nigdy z urzędu. Z wnioskiem takim mogą zwrócić się: Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego lub Prezes Najwyższej Izby Kontroli (art. 189). Jest to węższy krąg niż w przypadku wniosku o dokonanie kontroli hierarchicznej zgodności norm z art. 189 pkt 1-3 (vide: art. 191). Organy, pomiędzy którymi dochodzi do sporu, muszą spełniać dwa warunki: pojawiać się bezpośrednio w tekście Konstytucji (organy konstytucyjne) oraz obejmować zakresem terytorialnym swego działania cały kraj (organy centralne). Zdaniem A. Mączyńskiego i J. Podkowika, istnieje ponadto konieczność określenia przez Konstytucję „przynajmniej zrębowo” kompetencji konkretnej instytucji². Inaczej twierdzi B. Naleziński³. Przykładami organów niewątpliwie spełniających wszystkie ww. wymogi są: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów, Sejm czy Senat.

Szczegóły procedury rozstrzygnięcia takiego sporu określa ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym⁴ (dalej jako „u.o.p.TK”). Zgodnie z art. 86 u.o.p.TK, wszczęcie postępowania przed Trybunałem skutkuje zawieszeniem procedur toczących się przed skonfliktowanymi organami (ust. 1), zaś sam TK może wydać postanowienie o tymczasowym uregulowaniu kwestii spornych, „jeżeli jest to konieczne dla zapobieżenia poważnym szkodom lub podyktowane szczególnie ważnym interesem społecznym” (ust. 2). Rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego następuje w formie postanowienia (art. 103 ust. 2 pkt 1 u.o.p.TK). Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje sprawę w pełnym składzie (art. 37 ust. 1 pkt 1 lit. a u.o.p.TK).

Spory kompetencyjne pomiędzy organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej rozstrzygają z kolei sądy administracyjne. Przez „organ samorządu terytorialnego” ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych⁵ („PUSA”) pośrednio nakazuje rozumieć zarówno organy jednostek samorządu terytorialnego (np. wójtów, burmistrzów, prezydentów miast), jak i samorządowe kolegia odwoławcze⁶ (art. 1 § 1 PUSA). Należy zaznaczyć, że art. 166 ust. 3 Konstytucji RP nie określa zakresu terytorialnego działania organów administracji rządowej, co oznacza, iż pojęcie to obejmuje zarówno organy rządowej administracji centralnej, jak i terenowej⁷.

Szczegóły postępowania w tej kwestii określa ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi⁸ („PPSA”). Instytucją rozstrzygającą przedmiotowe konflikty jest – jako jedyna instancja – Naczelny Sąd Administracyjny (art. 15 § 1 pkt 4 w zw. z art. 4 PPSA). Werdykt zapada na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów. Przybiera formę postanowienia, w którym wskazuje się organ właściwy do rozpoznania określonej sprawy, nie zaś – typu spraw. Rozstrzygnięcia sporu dokonuje się wyłącznie na wniosek legitymowanego podmiotu (art. 15 § 2 PPSA), który uprawnia ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego⁹ („KPA”). Na podstawie art. 22 § 3 KPA, z wnioskiem takim mogą zwrócić się: strona postępowania, w którym zaistniał spór, organ pozostający w sporze, minister właściwy ds. administracji publicznej (obecnie: Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji), Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

Pojęciem, które ustawodawca odróżnia od sporu kompetencyjnego, jest spór o właściwość. Określenie to nie występuje na gruncie Konstytucji RP, niemniej jednak pojawia się np. w treści KPA. Jego art. 22 nazywa „sporami o właściwość” większość konfliktów dot. możności załatwienia określonej sprawy, z wyłączeniem toczących się pomiędzy administracją rządową a samorządem terytorialnym. Te, zgodnie z normą konstytucyjną, tworzą kategorię sporów kompetencyjnych. Dopóki zatem w sporze pozostają organy tego samego rodzaju (tj. albo rządowe, albo samorządowe), dopóty występuje spór o właściwość, zasadniczo rozstrzygany przez wspólny organ wyższego stopnia lub inny wyznaczony przez ustawodawcę na zasadach opisanych w art. 22 § 1 KPA (gdy zaś takiego brakuje, sprawę rozpoznaje sąd administracyjny).