RZECZPOSPOLITA

W pierwszym znaczeniu pojawia się ono w Preambule Konstytucji RP, gdzie ma za zadanie podkreślić ciągłość polskiej państwowości (vide: wzmianka o I oraz II Rzeczypospolitej przy jednoczesnej swoistej proklamacji III RP). Jak zaznaczają M. Zubik i W. Sokolewicz, określenie „Rzeczpospolita Polska”, to „tradycyjny atrybut państwowości niezależnej, niepodległej i suwerennej, skorelowany z wolnościowymi aspiracjami narodu”¹. Z tego właśnie względu, ustrojodawca posłużył się sformułowaniem powszechnie znanym, w domyśle – dobrze kojarzonym w społeczeństwie. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że nawet w stalinowskiej Konstytucji PRL z 1952 roku² powstrzymano się od wprowadzenia utartej nazwy krajów satelickich ZSRR, tj. „republika ludowa”, zamiast tego używając tradycyjnej dla polskiej państwowości „Rzeczypospolitej”, jednocześnie dodając do niej ideologiczne określenie „Ludowa”.

Druga funkcja pojęcia „Rzeczpospolita” wynika głównie z kontekstu historycznego oraz językowego. Przede wszystkim, Konstytucja marcowa z 1921 roku³ wprost utożsamiła terminy „Rzeczpospolita” i „republika”, stanowiąc w swym art. 1, iż „Państwo Polskie jest Rzecząpospolitą”, co należy rozumieć jako oznaczenie szczególnej cechy ustroju – republikańskiego systemu rządów. Trudno o inną ocenę, szczególnie że dalsze przepisy pierwszej „pełnej” międzywojennej ustawy zasadniczej nie zawierają pojęcia „republika”. Wnioski te wydają się zachowywać aktualność także w odniesieniu do obecnie obowiązującej Konstytucji RP, również w żadnym miejscu nieokreślającej polskiego państwa mianem republiki⁴.

Z kolei z punktu widzenia stricte językowego, „Rzeczpospolita” stanowi przetłumaczony na język polski wyraz „republika”⁵ (łac. res publica). Wprawdzie w okresie I RP, tzw. Rzeczypospolitej Obojga Narodów, słowo to niewątpliwie nie miało tak wyraźnie republikańskich konotacji, jak obecnie, niemniej jednak zawsze było kojarzone z państwem obywatelskim, którego władcy – pod względem pozycji ustrojowej – bliżej było do modelu demokratycznego aniżeli tradycyjnie monarchicznego.