PRAWO RZECZYPOSPOLITEJ
POLSKIEJ

Poprzez określenie „prawo” należy z pewnością rozumieć akty normatywne, które noszą przymiot prawa powszechnie obowiązującego. Jego źródła wskazują art. 87 oraz art. 91 ust. 3 ustawy zasadniczej. Są to zatem: Konstytucja RP, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów, które je ustanowiły) oraz prawo stanowione przez organizację międzynarodową, jeżeli jego obowiązywanie wynika z ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej (vide: prawo wtórne/pochodne Unii Europejskiej).

Akty prawa wewnętrznego, o których wspomina art. 93 Konstytucji, obowiązują jedynie jednostki organizacyjnie podległe podmiotowi wydającemu dany akt (np. zarządzenie ministra adresowane jest wyłącznie do pracowników ministerstwa lub innej kierowanej przez niego struktury). Taki charakter prawa wewnętrznego podkreśla art. 93 ust. 2, precyzując, że nie może ono stanowić podstawy decyzji wobec jednostek niezwiązanych stosunkiem podległości. Zdaniem K. Działochy oraz A. Łukaszczuk, w odniesieniu do „podległych jednostek” prawo wewnętrzne również mieści się w pojęciu „prawo” z art. 83 Konstytucji¹. Inaczej twierdzi M. Florczak-Wątor, wymieniająca tylko prawo powszechnie obowiązujące².

Należy podkreślić, że w zakres omawianego pojęcia nie wchodzi prawo zwyczajowe³. Nie należy jednak mylić „prawa zwyczajowego” ze „zwyczajem”. Poszczególne ustawy niejednokrotnie przyznają bowiem moc obowiązującą tzw. ustalonym zwyczajom (vide: art. 56 czy art. 354 § 1 Kodeksu cywilnego) czy zwyczajom miejscowym (np. art. 908 § 1 KC). Wynika ona jednak nie z samego faktu istnienia powszechnie uznanej, spójnej praktyki, lecz wyraźnej woli ustawodawcy⁴.

Poprzez pojęcie „prawo Rzeczypospolitej Polskiej” należy rozumieć także różne zasady czy normy pozaprawne, do których odsyłają poszczególne przepisy, otwierając tym samym system prawny na prawo naturalne. Chodzi w szczególności o klauzulę „zasad współżycia społecznego” czy „względy słuszności”, znane głównie z przepisów prawa cywilnego⁵.

„Prawo”, o którym mowa w art. 83 Konstytucji RP, musi także obowiązywać, tzn. zostać prawidłowo uchwalone/wydane, a następnie urzędowo opublikowane, oraz wejść w życie. Uchylone akty – o ile przepisy szczególne, np. międzyczasowe (intertemporalne) nie stanowią inaczej – nie wiążą obywateli. Prawo nie musi być znane konkretnej jednostce, jeżeli spełnia ww. wymogi, zgodnie z zasadą wynikającą z uznanej w naszym kręgu cywilizacyjnym paremii ignorantia iuris nocet („nieznajomość prawa szkodzi”). Teoretycznie każdy ma bowiem szansę zapoznać się z istniejącymi regulacjami, czemu służy instytucja ogłaszania (promulgacji) aktów normatywnych⁶.